MOBBİNG
NEDENLERİ
Mobbing genel olarak
saldırganın psikolojik yapısından, mağdurun psikolojik yapısından, çalışılan
kurumdan ya da toplumsal değer ve yargılardan kaynaklanabilmektedir. Mobbing
kişinin ruhuna saldırıdır ve kurbanın saygı duyulmayan biri olması
istenmektedir. Kurbanı iş ortamından uzaklaştırmayı amaçlayan dedikodular ve
kurbanın şirket içindeki itibarını zedelemeyi amaçlayan davranışlar mobbing’i
ortaya çıkarmaktadır.
Örgütlerde mobbing’in
birçok nedeni bulunmaktadır. Mobbing’den önce kişiler arası herhangi bir
anlaşmazlık yaşanır. Daha sonra güçlü olan kişi, karşısındaki kişiyi hedef
alarak psikolojik şiddete başlar. Mağdur boyun eğmeyi reddettiği, kontrole
direnç gösterdiği için öfkelenen ve kabalaşan tacizci harekete geçer. Artık
onun için tek amaç kendisini rahatsız eden hedefi, yaptığına pişman edip, kendi
egosunu tatmin etmek, iş yerinden uzaklaşmasını, mümkünse işten ayrılmasını
sağlamaktır.
Mobbing ile ilgili
yapılan çeşitli araştırmalarda, mobbing’in iş yerlerinde ortaya çıkmasının
nedenleri arasında yönetim kaynaklı olarak hatalı personel alımı, dönemsel işçi
alımı ya da iş yerindeki boş pozisyonlara terfi olabilmek için bireyler arası
acımasızca mücadeleler gösterilebilir. Yöneticiyi veya patronu etkilemek hatta
daha da yükselmek için bile mobbing uygulanabilir. Can sıkıntısı içerisinde
zevk arayışı da bunlara örnek gösterilebilir.
Kurumdan kaynaklanan
nedenler de mevcuttur. Bunlar;
• Küçülme ve yeniden
yapılanma faaliyetleri
• Aşırı rekabetçi bir
ortam
• Verimliliği artırma
baskısı
• Yetersiz iletişim
• Eğitim eksikliği
• Aşırı disiplin
getirme anlayışı
• Yoğun iş yeri stresi
• Saydamlığın olmayışı
• İşletmenin kötü
yönetilmesi
• Ekip çalışmasının
yetersizliği
MOBBİNG
TÜRLERi
Dikey
Mobbing
Bu mobbing türü
üstlerin astlarına karşı veya astların üstlerine karşı uyguladığı mobbing
türüdür. Mobbing, her türlü durumda herkes tarafından yapılabilir. Yönetici,
çalışanlarına karşı farklı davranış kalıpları sergileyebilir.
Yatay
Mobbing
Aynı statüde bulunan,
eşit yetki ve sorumluluklara sahip çalışanların birbirlerine karşı
uyguladıkları psikolojik tacize “yatay mobbing” denilmektedir. Yatay mobbing
daha çok rakip konumda olan kişiler tarafından genellikle açık olan üst
pozisyona terfi edebilmek amacıyla uygulanmaktadır. Kıskançlıkla ve sinsice
yapılan bu mobbing türünde mobbing uygulayanlar örgüt tarafından
desteklenmiyorsa uyguladıkları şiddeti inkâr etmekte ve bunun çekişme olduğunu
düşünmektedirler.
MOBBİNG
YAPAN BİREYLERİN KİŞİLİK YAPILARI
PARANOİD
TİPLER
Paranoid bozukluğu olan
mobbing’çiler başkalarının kendileri hakkında sürekli komplo kurduklarını ve
ona zarar vermeye çalıştıklarını düşünürler ve bu olası komplo teorileriyle
mücadele etmek için sürekli karşı tarafa komplo hazırlığı içine girerler.
NARSİST
TİPLER
Narsisizim, “kendini
beğenmişlik” anlamına gelmektedir. Bu tür ruh yapısına sahip kişiler, etnik,
dinsel ve kişisel alanlarda çok üstün olduklarına inanmaktadırlar. Narsist bireyler
sınırsız başarı, zenginlik ve güç elde etme tutkusu içindedirler. Aşırı bir
şekilde hissettiği özgüven duygusunu koruyabilmek için sürekli takdir edilmeyi
ve kendilerine hayranlık duyulmasını isterler. Bu kişiler tatminsizdirler.
SADİST
TİPLER
Sadist ruhlu mobbing’çiler,
yaptıkları her türlü eziyetten zevk almaktadırlar. Sadist ruhlu kişiler,
şiddet, yaralama, acı çektirme vb. gibi konulara ilgi duyarlar. Mobbing
mağdurunun çökmesi, ağlaması ona zevk verebilmektedir. Hatta aşırı sadist
tipler bundan cinsel haz da duyabilmektedirler. Mobbing’çilerin geneli sadist
kişilik yapısına sahip bireylerdir. Saldırganlıkları açık ya da üstü kapalı
olabilmekte, iş yaşamında kişileri bekletmek, toplantıları gereksiz uzatmak
gibi davranışlarda bulunabilmektedirler.
OBSESİF
TİPLER
Obsesif kişilik
bozukluğu, işin asıl amacını unutacak kadar mükemmeliyetçi, aşırı düzenli ve
kontrolcü kişilerde kendini göstermektedir. Bu rahatsızlığı olan kişiler de
abartılı düzen, işi en iyi kendisinin yaptığını düşünüp başkalarına güvenmeme,
cimrilik gibi kişilik özellikleri görülebilmektedir.
UYUMSUZ
TİPLER
Uyumsuzlar kişiler
sosyal kurallara uymayan, birlikte yaşama anlayışına sahip olmayan, dünyayı
kendi anlayışları ile gören, utanmaz, sıkılmaz tavırlar sergileyen kişilerdir.
Bu kişiler hiçbir şekilde yanlışlarından ders almazlar. Özel yaşantıları düzgün
değildir. Genelde alkol, sigara ve uyuşturucuya düşkündürler. İstediklerini
elde etme konusunda hiçbir kural tanımazlar. Kurallara uymak onlar için
aptallıktır. Saldırgan, diğer insanların kendinden üstün özelliklere sahip
olmasını kendine karşı tehdit olarak görmektedir. Tehdit altında benmerkezcidirler.
MOBBİNG’İN
SONUÇLARI
Kasıtlı ve sistemli
olarak tekrarlanan psikolojik baskıların etkileri, birey üzerinde yavaş yavaş
oluşan birikimli zararlar şeklinde ortaya çıkmaktadır. Mobbing’in mağdur
üzerinde yaptığı zararları, öncelikle ekonomik ve sosyal olmak üzere iki grupta
ele almak gerekir. Konuya ekonomik açıdan yaklaşıldığında, git gide
yitirilmekte olan önce ruhsal sağlığın ardından fiziksel sağlığın geri
getirilmesi amacıyla sağlık sektörüne ödenen paralar düşünülmelidir. Bireyin
işten ayrılmak zorunda kalması veya işten çıkarılması sonucunda ise düzenli bir
kazancın yok olması söz konusudur.
Mobbing’in sosyal
açıdan bireyde yarattığı zararlar incelendiğinde ise; psikolojik açıdan bir
mağdur bulunmaktadır, bu mağdur tedirgin edilmiş ve herkese karşı önyargılı
yaklaşmaktadır. Birey içinde bulunduğu sıkıntılı durumu arkadaşları ve ailesine
yansıtmaya başlamakta ancak bireyin sürekli depresif tarzdaki hareketleri
çevresindekilerin rahatsız olmasına ve yavaş yavaş ondan uzaklaşmasına sebep
olmaktadır.
Bu durumda mağdur her
alanda kendine olan güvenini kaybettiğinden şaşkınlaşır, beceriksizleşir,
korkmaya, utanmaya ve çekinmeye başlar. Bu durum sadece iş ortamında değil,
kişiler arası ilişkilerde de devam eder. Kişi sosyal ortamlardan kaçmaya,
randevularını unutmaya, aile bağlarından kopmaya başlar. Mağdur çoğu zaman
bezgin bir şekilde eve gelir, aşırı duygusal tepkilerde bulunur, sebepsiz yere
saldırganlaşabilir. Kendini yeterince güvende hissetmeme, yanlış bilgilendirme
başkaları tarafından kendisine saygısızca ya da haksız biçimde davranıldığını
hissetme, uykusuzluk, kronik yorgunluk ve tükenmişlik duygusu, ailevi-evlilik
ilişkilerinin gerginleşmesi, onuru kırılmış/haklarına tecavüz edilmişlik hissi,
“insan yerine konmama”, kendisini kimsenin anlamadığını düşünüyor olma gibi
faktörler, iş yerinde psikolojik şiddetin mağdur üzerindeki etkileridir.
Mobbing, mağduru
olumsuz etkilediği kadar, mobbing’in uygulandığı örgütü de etkilemektedir.
Mobbing’in yaşandığı bir örgütte ekip çalışması bozulmakta ve ortak amaçları
gerçekleştirmek için amaç birliği zedelenmektedir. Mobbing mağduru içinde
bulunduğu olumsuz durumdan fazlasıyla etkilenmekte ve görevlerini gerektiği
şekilde yerine getirememektedir. Mobbing uygulayanın tek hedefi ise mobbing
mağdurunu yıldırmak ve iş göremez hale getirmektir i. İşletmeler de mobbing
sonucunda kilit çalışanlar yitirilmekte, iş gücü devir oranı artmakta ve
çalışanların motivasyonları bozulmaktadır. Sorunların temeline inilmeden bir
takım çalışmalar yapılması da başarısızlık nedenlerinden biridir ve örgütün
zayıf düşmesine yol açmaktadır.
Uzman Klinik Psikolog ve Psikoterapist
U. Sezin Çelikkanat Mısırlı
**
